MNE portugés fó hanoin Giné Ekuatoriál katak pertense ba CPLP "la’ós inkondisionál"

Ministru Negósiu Estranjeiru portugés defende katak pertense ba Komunidade Nasaun Lia-portugés (CPLP) "la’ós inkondisionál" no nia membru sira tenke kumpre devér hanesan respeitu ba direitu umanu no demokrasia.

Augusto Santos Silva ko’alia ba ajénsia Lusa iha aniversáriu daruak hosi adezaun Giné Ekuatoriál nian ba CPLP, ne’ebé akontese iha simeira iha Dili, iha loron 23 jullu 2014.

"Portugál akompaña ho atensaun maka’as no, liuliu, ho preokupasaun ba roteiru Giné Ekuatoriál, nia rasik, hein bele kumpre", hatete, iha referénsia ba "roteiru adezaun nian", ne’ebé inklui promosaun lia-portugés, dezignadu lian ofisiál iha nasaun (antiga kolónia española), atu halakon pena kapitál no maiór demokratizasaun.

Xefe diplomasia portugeza ne’e subliña katak "pertense ba CPLP la’ós pertense inkondisionál".

"La’ós de’it iha ligasaun istórika ka hatete katak portugés sai lian ka hanesan mós lian ofisiál hodi bele sai membru CPLP nian, tanba estatutu define konjuntu hosi devér, entre sira ne’e iha obediénsia ba Estadu Direitu, respeita direitu umanu, vinkulasaun demokrasia polítika, respeita soberania nasionál membru ida-idak nian no prinsípiu laiha-injerénsia no, evidentemente, empeñu iha kooperasaun multilaterál", nia destaka.

Kestiona mona-ba karik pretense ba CPLP ne’e irreversível, Santos Silva hatán laeziste ida ne’ebé hanesan ho artigu 50.º  hanaran Tratado de Lisboa (ne’ebé define saída voluntária Estadu-membru ida nian hosi Uniaun Europeia) iha tratadu ne’ebé konstitui CPLP, maibé  nia konsidera katak ne’e "organizasaun intergovernamentál ida, ne’ebé funsiona ho konsensu".

"Nasaun sira tama iha CPLP bainhira sira sente di’ak. Maibé ha’u hanoin lakoloka kestaun ne’e", nia hatete.

Kona-ba perkursu Giné Ekuatoriál nian iha tinan rua ikus ne’e, xefe diplomasia portugeza ne’e aponta "kompromisu ne’ebé" nia omólogu equato-gineense asume, durante reuniaun ministru Negósiu Estranjeiru sira CPLP nian, iha marsu liubá, iha Lizboa.

Ih okaziaun ne’e, ministru Agapito Mba Mokuy tranzmite katak nia nasaun iha empeñu iha "diseminasaun lia-portugés iha nia sistema ensinu".

"Hanesan ne’e de’it mak lia-portugés, ne’ebé hanesan mós lian ofisiál Giné Ekuatoriál nian, bele sai mós lian ne’ebé konjuntu populasaun uza no ko’alia", refere Santos Silva.

Iha parte seluk, governante hosi Malabo ne’e afirma katak iha "via atu kumpre kondisaun 'sine qua non' kona-ba pretense ba CPLP", no "iminente" ratifikasaun halakon pena kapitál  hosi Prezidente, Teodoro Obiang Nguema, hafoin parlamentu ho Konsellu Ministru aprova medida ne’e.

Limita mós mandatu prezidensiál ba mandatu rua, iha Konstituisaun, no institui "elementu valorizasaun demokrátika", hanesan Provedór Justisa no Tribunál Kontas.

"Simeira oin mai sei sai mós okaziaun ida atu ita haree buat hotu, hamutuk, oinsá mak kumpre giaun ne’e", defende Santos Silva, refere ba reuniaun xefe Estadu no Governu sira CPLP nian ne’ebé karik Brazil mak sei organiza to’o finál tinan ne’e.

"Importante tebes-- Giné Ekuatoriál iha konsiénsia kona-ba ne’e - katak halo evolusaun iha sentidu demokrasia, iha parte seluk, tanba ida ne’e hanesan kondisaun inerente ba estatutu membru CPLP nian, no mós iha sentidu haabut lia-portugés, tanba ne’e hanesan mós kondisaun evidente atu pretense ba CPLP", salienta ministru portugés ne’e.

Augusto Santos Silva reitera Portugál nia disponibilidade hodi kolabora ho Giné Ekuatoriál iha introdusaun portugés iha sistema ensinu equato-gineense, iha kooperasaun ho Brazil.

Iha parte seluk, ministru ne’e hatete katak nota, "ho satisfasaun", funsionáriu sira Ministériu Negósiu Estranjeiru Giné Ekuatoriál nian realiza, iha fulan kotuk, formasaun lia-portugés, iha Lizboa.

Personalidade polítika, sosiedade sivíl no kultura kontesta nasaun ne’ebé Teodoro Obiang Nguema lidera horikedas 1979, ne’ebé nia rejime hetan akuzasaun hosi organizasaun oioin tanba konstante violasaun direitu umanu no persegisaun ba polítiku opozisaun nian, tama ba CPLP.

SAPO TL ho Lusa

Publicada por TIMOR AGORA